İslamiyet Öncesi Türk Kültür ve Uygarlığı

Devlet Yönetimi

1. Devlet boyların birleşmesinden oluşur. (Boylar birliği, Boylar federasyonu)
2. En üst yönetici kağandır. Kağanın yetkileri sınırlıdır ve kağana hatun veya kurultay yardımcı olur.

Hükümdar unvanları

Han, hakan, kağan, şanyü, tanhu, idikut, ilteber, İlteriş

Hükümdarlık Belirtileri

• Otağ (çadır)
• Örgin (taht)
• Tuğ (sancak)
• Kotuz / Sorguç (tüy)
• Davul
• Yarlığ (hükümdar buyruğu)
• Kama (ucu eğik bıçak)
• Kılıç
• Kur (kemer)
• Berge (kamçı)
• Yay

Not: Ok, hükümdarlık belirtisi değildir. Bağlılık göstergesidir.

Not : OKSIZLIK = Bağımsızlık

3. Hatun / Katun : Kağanın eşi

• Kurultaya katılır
• Elçileri kabul eder
• Bazı zamanlarda kağanın olmadığında devleti yönetir.

4. Veraset Yasası: Tahta geçmeyi düzenleyen kurallardır.

Kut Anlayışı : Devleti yöneten insanların kendilerine bu görevin tanrı tarafından verilmiş olduğu inançtır.

Not 1 : Kut anlayışına göre ülke hanedanın ortak malıdır. Bu durum taht kavgalarına, ikili yönetime ve devletin kısa ömürlü olmasına neden olmuştur.

Not 2 : Kut anlayışı her ne kadar tanrı tarafından verilmiş olduğuna inanılsa da devlet din kurallarına göre yönetilmez yani teokrasi söz konusu değildir.

Yeni MEB kaynaklarında kut alan aileler

• Hunlar’da = TU – KU
• Göktürkler’de = AŞİNA
• Uygurlar’da = YAĞLAKLAR

ÜLÜŞ : Pay / Hisse

Kut anlayışına göre kağana ülüş bağışlanmıştır. Tanrı, kağana bu bahşettiği zenginlikleri halka paylaştırması için vermiştir. (Sosyal devlet anlayışı)

5. Kurultay /Toy / Ternek

• Devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kuruldur.
• Törede değişiklik yapabilir.
• Para bastırma ve vergi toplama yetkileri var.
• Bazı dönemlerde kağanı da belirlemiştir.

TOYGUN (Kurultay üyeleri) : Kağan, hatun, yabgu, şad, tigin, aygucı, buyruk, bitigci, kenetçi

Kavramlar

• Keneş / Kengeş Meclisi : Bilim adamlarından oluşan danışma kuruludur.
• Ayukı : Hükümet
• Aygucı : Vezir
• Buyruk : Bakan
• Tudun : Vergi memuru
• Yabgu : Batının yöneticisi
• Bitigçi : Yazıcı
• Kenetçi : Danışman
• Tarkan /Apa : Saray görevlisi, komutan
• Tigin : Prens
• Şad / Tutuk : Askeri vali
• Not : Tigin şad olunca yönetici olur. (Osmanlı’daki sancak beyliği gibi)
• Ataman / İnal / İnanç : Tigin eğitmeni
• Otacı : Hekim / Doktor
• Ağılığ : Hazine
• Agıcı : Hazine görevlisi

Not : Tigin, şad, yabgu, kağan gibi unvanlar hanedan suyundan olanlara verilir.

HUKUK

Tüz: Yöneticiler ile halk arasındaki karşılıklı sözleşme

Töre : Sözlü hukuk kurallarıdır.

• Herkes uymak zorunda.
• Şartlara göre kendini yenileyebilir.
• Kağan ve kurultay değişiklik yapabilir.

Törenin oluşumunda:

• Kağanın kararları
• Kurultay kararları
• Örf, adet ve gelenekler etkilidir.

Törenin değişmeyen kuralları

Uzluk (iyilik), Tüzlük (eşitlik), İnsanlık (kişilik) ve Könilik( adalet)

Not : Bağımsızlık törenin değişmeyen kuralları arasında yoktur.

Hapis cezaları 10 günü geçmez(göçebe)

Yargan(yargucu) : Mahkeme başkanı

Yargu : Kağan başkanlığındaki yüksek mahkeme

ORDU

Ordu – millet anlayışı = ulusçu

Ordu komutanları : Kağan, Yabgu, Şad, Tigin, Tarkan, Boy Beyleri

Savaş Taktikleri : Turan, Hilal, Sahte Ricat, Vurkaç, Bozkurt, Kurt Kapanı

Kavramlar

Sü : Asker

Bug : Komutan

Böri : Göktürk muhafız birliği

Yelme : Keşif kolu

Not : İslamiyet öncesi Türk devletlerinde paralı askerlik Hazarlar’da vardır.

Not: Süvarilik için zaruri olan pantolon, deri kuşak ve potin Türklerin icadıdır.

EKONOMİ

Tötü Kanalı : Asya Hunları / Göktürkler

Sulama kanalı, tohumluk buğday, orak ve saban tarım yapıldığının kanıtıdır.

Tahıl ambarı ve değirmen tarım yapıldığının kanıtı değildir.

Ekonomi, İpek ve kürk yolları denetimi, dericilik, dokumacılık ve demircilik üzerine kuruludur.

İlk parayı kullanan: Göktürkler

İlk para bastıran: Türgişler (Baga Tarkan)

İlk madeni para: Türgiş(Yarmak, Baga Tarkan bastırdı)

Kamdu – Kuanpoya – Böz : Uygurların para yerine kullandıkları bez parçalarıdır.

Çav : Uygurların kağıt parası

Satir: Bizans, Çin ve Sasanilerden temin edilen gümüş para (Yeni MEB)

İlk konserve yapanlar: Türkler (Yeni MEB)

SANAT

Uygurlar’a kadar taşınabilir sanat eserleri (hayvan üslubu) vardır.

Uygurlarla birlikte kalıcı mimari eserler (toprak – saray) ortaya çıktı.

Türk üçgeni – kubbe geleneği Uygurlarla başlar.

IR – Beste – Küg : Melodi

Stupa / Barkan : Uygurlarda tapınaklara verilen addır.

Bedizci : Ressam

Karahoça kalıntıları : Uygurlara aittir.

Not: OGUŞ (aile) , URUG (sülale), BOD/OK (boy), BUDUN ( millet), İZ /EL (devlet)

Not: Kün (halk)

Not: Toylar – Yengi Kün (yeni gün) : Nev Ruz

Not : Mesir macunu da bir nevruz geleneğidir.

DİN VE İNANIŞ

Totemcilik: En eski inançtır. Kutsal sayılan hayvana ongun (totem hayvanı) denir.

Atalar Kültü: Ölen atalarının kendilerini koruduğuna inanmadır.

Yer – Su İnancı: Tabiat kuvvetlerine inanma

Gök Tanrı: En yaygın inanç

Şamanizm : Sihir, büyü, fala dayalı inanç sistemidir. Din adamlarına şaman, kam, baksı denir.

Musevilik / Yahudilik: Hazarlar

Maniheizm – Budizm : Uygurlar

Hristiyanlık : Avrupa’ya göç eden Türkler

Kurgan: Mezar

Balbal : mezar taşı

Uçmağ : Cennet

Tamu: Cehennem

Yuğ : Cenaze töreni

Umay: Tanrıça

Not: Kurgan, Balbal, Uçmağ ve Tamu ölümden sonraki yaşam inancının kanıtlarıdır.

YAZI – DİL – EDEBİYAT

Türklerin Kullandığı Alfabeler

1. Kök Türk Alfabesi (Orhun)

• 38 harf
• Kırgızlar, Kıpçaklar, Bulgarlar, Peçenekler kullandı

2. Soğd Alfabesi

• Uygurlar ticari alanda kullandı.

3. Uygur Algabesi

• 14-18 harf
• Moğollar ve Karahanlılar da kullandı.

4. İbrani Alfabesi

• Hazarlar

5. Kiril Alfabesi

• Rusya’daki Türkler kullandı.

6. Arap Alfabesi

• Türk – İslam devletleri kullandı.

7. Latin Alfabesi

• Azerbaycan, Özbekistan, Türkiye ve Kazakistan (2019) kullandı.

Sözlü Edebiyat Ürünleri

• Sav: Atasözü
• Sagu: Ağıt
• Koşuk: Kopuz eşliğinde söylenen coşkun şiir
• Destenlar

Destanlar

Oğuz Kağan Destanı : Asya Hunları

• Sözü edilen şahıs Mete Han’dır.

Bozkurt ve Ergenekon : Göktürkler

Türeyiş ve Göç: Uygurlar

Manas: Kırgızlar

• Canlı ve yaşayan destandır.
• En uzun destandır.

Alp Er Tunga ve Şu : İskitler

Not: Şu destanında İskitler’in Büyük İskenderle mücadelesini işlemiştir.

Şehname: İran

• İskit – Pers(iran) mücadeleleri anlatılır (Alp Er Tunga Afrasyab olarak geçer.)

Nibelungen: Avrupa Hun – Germen ilişkileri

• Atilla, ETZEL olarak geçer.

İgor: Rus – Kıpçak mücadeleleri

Dede Korkut Hikayeleri: Oğuz – Kıpçak mücadeleleri (Geçiş dönemi eseridir.)

Yazılı Edebiyat Ürünleri

Yenisey Yazıtları: Kırgızlar

Orhun Abideleri : Göktürk Yazıtları (2. Göktürk)

Sine – Uşi Yazıtı : uygurlar (Moyen – Çur Yazıtı)

Karabalasagun Yazıtı : Uygurlar(Maniheizmin özellikleri)

Türklerin Kullandığı Takvimler

12 Hayvanlı Türk Takvimi

• Her yıl bir hayvan adıyla anılır.
• Güneş yılı esaslıdır.

Hicri (Kameri) Takvim

• Ay yılı esaslı
• Ömer
• 622 yılı başlangıç olarak kabul edilir.

Celali Takvim

• Büyük Selçuklu Devleti Melikşah Dönemi’nde yapılmıştır.
• Ömer Hayyam
• Mali işleri düzenlemek amacıyla yapıldı.

Rumi Takvim

• Osmanlı Dönemi’nde Avrupa ile olan ticari ilişkileri düzenlemek için yapıldı.

Miladi Takvim

• Mısırlılar buldu
• Jül Sezar el atıyor (Jülyen Takvimi)
• Papa 13. Gregor (gregoryen takvimi)

Takvim-i Garbi

• Osmanlı’nın 1917’de Jülyen usulünden Gregoryen usulüne geçerek kullandığı takvimdir.